哈萨克语
哈萨克语（，，，读作 [qɑˈzɑq tɪˈlɪ]），简称哈语，属突厥语系，是哈萨克族所使用的语言。与其他属突厥语系的民族语言相当接近。日常交际，与其语言属突厥语系的其他民族，如维吾尔族、柯尔克孜族、塔塔尔族以及乌孜别克族均不会产生太大的障碍，一般不需要翻译。尤其与吉尔吉斯语和卡拉卡尔帕克语非常相近。据说哈萨克语言是受乌孙语、突厥语以及蒙古语影响的综合产物。
| 哈萨克斯坦语 | |
|---|---|
| |
| 发音 | [qɑˈzɑq tɪˈlɪ] |
| 母语国家和地区 | 哈萨克斯坦、中华人民共和国、蒙古国、俄罗斯、乌兹别克斯坦、吉尔吉斯斯坦 |
| 区域 | 突厥斯坦、北疆、安那托利亚、大呼罗珊、费尔干纳盆地 |
母语使用人数 | 2100万 （2023年） |
| 语系 | |
| 文本 | 哈萨克斯坦字母（拉丁字母、西里尔字母、阿拉伯字母、哈萨克斯坦语盲文） |
| 官方地位 | |
| 作为官方语言 |   俄罗斯
|
| 管理机构 | Kazakh language agency |
| 语言代码 | |
| ISO 639-1 | kk |
| ISO 639-2 | kaz |
| ISO 639-3 | kaz |
| Glottolog | kaza1248[2] |
| 语言瞭望站 | 44-AAB-cc |
 哈萨克斯坦语使用地区： 哈萨克斯坦语为主要使用语言的地区 哈萨克斯坦语为重要少数语言的地区 | |
哈萨克民族是由古代乌孙、突厥、契丹、蒙古等部族在长期相处中发展而成的，因此哈萨克语广泛分布在包括哈萨克斯坦共和国、中国新疆维吾尔自治区以及前苏联地区在内的中亚地区。
哈萨克语元音和谐比较严整，辅音同化现象较多。名词、代词和数词有七个格，比同语族的许多语言多一个造格。语法附加成分的变体较多。动词谓语第一人称单数附加成分除使用第一人称代词形式外，还使用短尾形式-m[-m]。有关畜牧业的词语很丰富。
字母
哈萨克斯坦语属于钦察语支，有把y、i音读成j音的习惯。于古代使用现已灭绝的突厥字母，中世纪时与阿拉伯帝国接触并引入伊斯兰教后开始使用阿拉伯字母，沙俄征服后开始推广西里尔字母，1940年正式于苏治哈萨克斯坦法定采用，即使于苏联解体哈萨克斯坦独立后亦继续沿用；直至2017年4月12日，时任哈萨克斯坦总统努尔苏丹·纳扎尔巴耶夫下令将在全国境内以拉丁字母全面取代西里尔字母[3][4]，并于同年10月27日正式签署法令。根据该法令，拉丁字母将于2025年全面取代西里尔字母[5]。
中国境内的哈萨克斯坦族则于伊斯兰化后一直使用阿拉伯字母，中国政府于1964年起推广共有24个辅音字母、9个元音字母的拉丁字母新哈萨克文，但成效甚微普及度极低，中国境内哈萨克斯坦族现仍通用阿拉伯字母。
.JPG.webp)
哈萨克语拉丁字母与阿拉伯字母（1924年）
哈萨克斯坦阿拉伯字母，即中国伊犁哈萨克斯坦自治区哈萨克斯坦语的官方字母
根据哈萨克斯坦斯坦共和国第569号总统令采用的哈萨克斯坦拉丁字母表（2017年10月26日）[6]
根据哈萨克斯坦斯坦共和国第637号总统令采用的第二版哈萨克斯坦拉丁字母表（2018年2月19日）
哈萨克斯坦斯坦共和国哈萨克斯坦拉丁字母表（2021年4月22日）
| 西里尔字母 | 阿拉伯字母 | 拉丁字母(2021) | 中译 |
|---|---|---|---|
| Барлық адамдар тумасынан азат және қадыр-қасиеті мен құқтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. | بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. | Barlyq adamdar tumasynan azat jäne qadyr-qasietı men qūqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs. | 人人生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以兄弟关系的精神相对待。 |
语法
格
哈萨克斯坦语有七个格，格的词尾只体现在名词短语（例如名词，形容词，或者名词化的动词短语）的最后一个成分。在下面的表中列出几种情况：以前元音结束，以后元音结束，以前元音/后元音+浊辅音结束，以及以前元音/后元音+清辅音结束的词。请注意，工具格的后缀并不遵循元音和谐：无论其他的元音是前或后，后缀的辅音都是前元音。
请注意，在哈萨克阿拉伯字母表中，“海木宰” (ٴ ) 不发音，是元音和谐的标志，一般出现在一个单词的开头，表示这个单词中的元音为前元音。单词中有/k/ (к), /q/ (қ), /g/ (г), /ğ/ (ғ) , /e/ (е, э) 时要省略海木宰。[7]
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | ٴومىرى 生活 | اۋا空气 | ٴتۇيىس 法结 | ٴسابىز 胡萝卜 | باس头 | تۇز盐 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | ٴومىرى | اۋا | ٴتۇيىس | ٴسابىز | باس | تۇز |
| 賓格 | -nyñ | -نىڭ، -ٴنىڭ، -دىڭ، -ٴدىڭ، -تىڭ، -ٴتىڭ | ٴومىرىنىڭ | اۋانىڭ | ٴتۇيىستىڭ | ٴسابىزدىڭ | باستىڭ | تۇزدىڭ |
| 屬格 | -ga | -گە، -عا، -كە، -قا، -نە، -نا | ومىرىگە | اۋاعا | تۇيىسكە | سابىزگە | باسقا | تۇزعا |
| 與格 | -ny | -ٴنى، -نى، - ٴدى، -دى، - ٴتى، -تى، -ن | ٴومىرىنى | اۋانى | ٴتۇيىستى | ٴسابىزدى | باستى | تۇزدى |
| 方位格 | -da | -دە، -دا، -تە، -تا | ومىرىدە | اۋانى | تۇيىستە | سابىزدە | باستا | تۇزدا |
| 離格 | -dan | -دەن، -دان، -تەن، -تان، -نەن، -نان | ومىرىدەن | اۋادان | تۇيىستەن | سابىزدەن | باستان | تۇزدان |
| 工具格 | -men | -مەن، -بەن، -پەن | ومىرىمەن | اۋامەن | تۇيىسپەن | سابىزبەن | باسپەن | تۇزبەن |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | keme 船 | aua 空气 | şelek 桶 | säbız 胡萝卜 | bas 头 | tūz 盐 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | keme | aua | şelek | säbız | bas | tūz |
| 賓格 | -nyñ | -nıñ, -nyñ, -dıñ, -dyñ, -tıñ, -tyñ | kemenıñ | auanyñ | şelektıñ | säbızdıñ | bastyñ | tūzdyñ |
| 屬格 | -ga | -ge, -ğa, -ke, -qa, -ne, -na | kemege | auağa | şelekke | säbızge | basqa | tūzğa |
| 與格 | -ny | -nı, -ny, -dı, -dy, -tı, -ty, -n | kemenı | auany | şelektı | säbızdı | basty | tūzdy |
| 方位格 | -da | -de, -da, -te, -ta | kemede | auada | şelekte | säbızde | basta | tūzda |
| 離格 | -dan | -den, -dan, -ten, -tan, -nen, -nan | kemeden | auadan | şelekten | säbızden | bastan | tūzdan |
| 工具格 | -men | -men(en), -ben(en), -pen(en) | kememen | auamen | şelekpen | säbızben | baspen | tūzben |
| 格 | 词素 | 可能的形式 | кеме 船 | ауа 空气 | шелек 桶 | сәбіз 胡萝卜 | бас 头 | тұз 盐 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | кеме | ауа | шелек | сәбіз | бас | тұз |
| 宾格 | -nyñ | -нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың | кеменің | ауаның | шелектің | сәбіздің | бастың | тұздың |
| 属格 | -ga | -ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на | кемеге | ауаға | шелекке | сәбізге | басқа | тұзға |
| 与格 | -ni | -ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н | кемені | ауаны | шелекті | сәбізді | басты | тұзды |
| 方位格 | -da | -де, -да, -те, -та | кемеде | ауада | шелекте | сәбізде | баста | тұзда |
| 离格 | -dan | -ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан | кемеден | ауадан | шелектен | сәбізден | бастан | тұздан |
| 工具格 | -men | -мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) | кемемен | ауамен | шелекпен | сәбізбен | баспен | тұзбен |
代词
哈萨克斯坦语有八个人称代词：
| 单数 | 复数 | ||
|---|---|---|---|
| 哈萨克文 | 中文 | 哈萨克文 | 中文 |
| Men Мен مەن | 我 | Bız Біз ٴبىز | 我们 |
| Sen Сен سەن | 你 (非正式) | Sender Сендер سەندەر | 你们 (非正式) |
| Sız Сіз ٴسىز | 你 (正式) | Sızder Сіздер سىزدەر | 你们 (正式) |
| Ol Ол ول | 他/她/它 | Olar Олар ولار | 他们 |
代词的变位呈现如下。
单数代词（除了使用复数的用法的сіз）都不规则，而复数代词规则。不规则形式用黑体标出。
| 主格 | мен مەن | сен سەن | сіз ٴسىز | ол ول | біз ٴبىز | сендер سەندەر | сіздер سىزدەر | олар ولار |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 賓格 | мені مەنى | сені سەنى | сізді ٴسىزدى | оны ونى | бізді ٴبىزدى | сендерді سەندەردى | сіздерді سىزدەردى | оларды ولاردى |
| 屬格 | менің مەنىڭ | сенің سەنىڭ | сіздің ٴسىزدىڭ | оның ونىڭ | біздің ٴبىزدىڭ | сендердің سەندەردىڭ | сіздердің سىزدەردىڭ | олардың ولاردىڭ |
| 與格 | маған ماعان | саған ساعان | сізге سىزگە | оған وعان | бізге بىزگە | сендерге سەندەرگە | сіздерге سىزدەرگە | оларға ولارعا |
| 方位格 | менде مەندە | сенде سەندە | сізде سىزدە | онда وندا | бізде بىزدە | сендерде سەندەردە | сіздерде سىزدەردە | оларда ولاردا |
| 離格 | менен مەنەن | сенен سەنەن | сізден سىزدەن | онан ونان | бізден بىزدەن | сендерден سەندەردەن | сіздерден سىزدەردەن | олардан ولاردان |
| 工具格 | менімен مەنىمەن | сенімен سەنىمەن | сізбен سىزبەن | онымен ونىمەن | бізбен بىزبەن | сендермен سەندەرمەن | сіздермен سىزدەرمەن | олармен ولارمەن |
除了代词之外， 还有几类与人称有关的词素。
| 代詞 | 係詞 | 屬格詞尾 | 過去時/條件式 | |
|---|---|---|---|---|
| 一 單 | мен مەن | -мын / -мін -مىن / ٴ-مىن | -(ы)м / -(і)м -م / -ىم / ٴ-ىم | -(ы)м -م / -ىم |
| 二 單 | сен سەن | -сың / -сің -سىڭ / ٴ-سىڭ | -(ы)ң / -(і)ң -ڭ / -ىڭ / ٴ-ىڭ | -(ы)ң -ڭ / -ىڭ |
| 二 正式 單 | сіз ٴسىز | -сыз / -сіз -سىز/ ٴ-سىز | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
| 三 單 | ол ول | - - | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
| 一 複 | біз ٴبىز | -мыз / -міз -مىز / ٴ-مىز | -(ы)мыз -مىز / -ىمىز | -(ы)к/-(й)қ -ق/-يق، -ك/-ىك |
| 二 複 | сендер سەندەر | -сыңдар / -сіңдер -سىڭدار / -سىڭدەر | -ларың / -лерің -لارىڭ / -لەرىڭ | -(ы)ңдар / -(і)ңдер -ڭدار / -ڭدەر / -ىڭدار/ -ىڭدەر |
| 二 正式 複 | сіздер سىزدەر | -сыздар / -сіздер -سىزدار / -سىزدەر | -(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز | -(ы)ңыздар / -(і)ңіздер -ڭىزدار / -ڭىزدەر / -ىڭىزدار/ -ىڭىزدەر |
| 三 複 | олар ولار | - - | -лары / -лері -لارى / -لەرى | -(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
时/体/语气
哈萨克斯坦语可以表示多种不同的时体气(时、体，和语气)的组合， 通过使用不同的动词形态或者一系列的助动词（许多被认为是小动词）。 例如， 哈萨克斯坦语的 (未完成) 现在时随着基本现在时形态变化是否使用以及（普遍的）四个动词之一是否使用而表示不同的体。
| 哈萨克斯坦语 | 体 | 汉译 |
|---|---|---|
| Jeimın Жеймін جەيمىن | 非进行体 | "我吃。" |
| Jep jatyrmyn Жеп жатырмын جەپ جاتىرمىن | 进行体 | "我正在吃。" |
| Jep otyrmyn Жеп отырмын جەپ وتىرمىن | 进行体/持续体 | "我正在[坐着] 吃。" / "我一直在吃。" |
| Jep tūrmyn Жеп тұрмын جەپ تۇرمىن | 进行体/瞬时体 | "在这一刻我正在吃。" |
| Jep jürmın Жеп жүрмін جەپ ٴجۇرمىن | 习惯体/重复体 | "我吃 [例如， 每天在家吃午饭]。" |
言据性
哈萨克斯坦语有一个言据性系统， 与动词变位并不严密一致
- / tazalap tastapty / тазалап тастапты - he cleaned it and I saw the result
- / tazalap tastağan / тазалап тастаған - he cleaned it, I saw the result and verified it with him
- / tazalap tastağan eken / тазалап тастаған екен - he cleaned it and told me, but I probably didn't see the results
- / tazalap tastady / тазалап тастады - he cleaned it and I saw him clean it
- / tazalap tastağanğa ūqsaidy / тазалап тастағанға ұқсайды - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
- / tazalap tastağan şyğar / тазалап тастаған шығар - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
参考文献
- . [2016-02-19]. （原始内容存档于2015-09-25）.
- Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). . . Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016.
- . RadioFreeEurope/RadioLiberty. [2017-04-12]. （原始内容存档于2017-07-06）.
- From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To （页面存档备份，存于） Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org). May 16, 2017. Retrieved on 2017-05-18.
- 巴库. . 阿新社. 2017-10-27 [2017-10-29]. （原始内容存档于2022-01-17）.
- [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script]. President of the Republic of Kazakhstan. October 26, 2017 [October 26, 2017]. （原始内容存档于2017-10-27） （俄语）.
- Nayman, S, , Ūlttar Baspasy (ۇلتتار باسپاسى), 1985, ISBN 9787105053520 （Chinese及Kazakh）
延伸阅读
- Kara, Dávid Somfai, , Lincom Europa, 2002, ISBN 9783895864704
- Mark Kirchner: "Kazakh and Karakalpak". In: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson and É. Á. Csató. London [u.a.] : Routledge, 1998. (Routledge language family descriptions). S.318-332.
外部链接
 |
维基百科提供如下语言版本：哈萨克语维基百科 |
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.
